Al heel jong wist ik dat ik de wereld over wilde reizen en vrijwilligerswerk wilde doen in Afrika. Dat ik ooit in het buitenland wilde wonen. Mensen helpen. Mijn dromen kwamen uit. Op mijn twintigste vertrok ik voor 3 maanden naar Ghana om vrijwilligerswerk te doen en het land te leren kennen. Een fantastische tijd waarvan ik vooral zelf veel wijzer werd. Waarin ik ook dingen meemaakte die minder leuk waren en mijn ogen openden. Deze ervaringen zaten lange tijd ergens in mijn geheugen verborgen. Totdat ik het boek ‘Zoals beloofd’ van Renata Moi las en alles weer boven kwam. Een indrukwekkend verhaal over goed willen doen maar het tegenovergestelde bereiken. In dit artikel lees je waarom ik nooit meer op deze manier vrijwilligerswerk zou doen, leg ik je het White Savior Complex uit en lees je hoe je dan wel goed kunt doen in ontwikkelingslanden.
Zoals beloofd: het verhaal over goede bedoelingen in Kenia die verkeerd uitpakken
Renata Moi voelde zich als klein meisje al verbonden met donkere mensen. Als tiener schreef ze met een Ghanese jongen die ze zeven jaar later ook bezocht. Een bevestiging van wat ze eigenlijk al wist: ze voelde zich thuis in Afrika. Toch duurde het tot 20 jaar later voordat ze de stap zet om haar passie te verwezenlijken. Na een documentaire over een kindertehuis in Kenia schrijft ze oprichtster Celia en bezoekt ze Kenia maar liefst vijf keer. Renata maakt plannen om meer sponsorgeld op te halen en zorgt voor een hoop verbeteringen in het Keniaanse dorp en het kindertehuis. Zo komt er een medische kamer compleet met apparatuur en medicijnen. Alles om de arme lokale bevolking uit hun armoedige situatie te helpen.
Maar wordt al haar inzet, de grote passie, de liefde voor de mensen in het dorp, de vriendschappen en de vele cadeaus die ze meeneemt wel op de juiste manier ontvangen? En wat gebeurt er werkelijk met het vele sponsorgeld dat de stichting ontvangt?
Een koffer vol goede bedoelingen
Elke keer dat Renata met een koffer vol goede bedoelingen naar Kenia afreist om het dorp uit de armoede te helpen, stapelen de waarschuwende signalen en vreemde situaties zich op. Toch overheerst het goede gevoel dat ze krijgt van het helpen van de mensen. Het geluk van haar buurman en vriend toen ze voor hem en zijn gezin een koe kocht. De reacties nadat ze zelf vlechtjes in haar haar had laten zetten. De lachende gezichtjes van de kindjes en de dankbaarheid van haar Keniaanse vrienden voedden gemakkelijk haar drang om nog meer te doen. Om door te gaan.
Van droom naar werkelijkheid
Pas later ziet ze de vele misstappen die ze maakte. De signalen die haar op dat moment niet lieten inzien wat er eigenlijk echt gebeurde. Het inzicht dat ze vooral de verkeerde personen aan meer geld en luxe hielp. In het boek herken je deze dingen, die je doen afvragen waarom jij het wel ziet en zij niet. En je tonen wat een diepgewortelde passie en idealen met iemand kan doen.
Na elk bezoek werd het nare gevoel bij thuiskomt heviger. Ondanks dat wilde ze toch haar man en kinderen laten zien wat ze al die tijd in Kenia had gedaan. Dit heftige en angstige bezoek was het einde van haar tijd in Kenia.
Jaren na dat laatste bezoek heeft Renata zich keer op keer afgevraagd hoe haar goede bedoelingen zo verkeerd konden uitpakken. Door het boek Zoals beloofd te schrijven werd alles duidelijk en kon ze deze traumatische ervaring verwerken.
Goed doen voor wie? Het White Savior Complex
Geven is een magische sensatie, zoals Renata zegt. Pas nadat ze haar boek had geschreven hoorde ze over het White Savior Complex: westerse mensen die naar arme landen gaan om een ‘probleem op te lossen’ zonder de geschiedenis, de cultuur, de werkelijke benodigdheden en de actuele stand van zaken in het land echt te begrijpen. Het verlangen om arme mensen te helpen gaat soms meer over jezelf. Je krijgt een mega goed gevoel van iets geven aan arme mensen die zo dankbaar zijn. Je bent ervan overtuigd dat je met een paar weken vrijwilligerswerk in Afrika of Zuid-Amerika echt iets positiefs bijdraagt aan een land. Het gevoel van nodig en belangrijk zijn overheerst, ze kunnen het niet zonder jou. Je bent enorm trots dat je iets goeds hebt gedaan voor de wereld, jouw steentje hebt bijgedragen. En deelt dit ook heel graag met mooie foto’s van jou met arme kindjes op social media.
Wikipedia geeft ook een mooie definitie van het White Savior Complex: een blank persoon die donkere mensen helpt om er zelf beter van te worden. Dit is vaak niet iets wat je bewust doet. Ook het boek dat Renata schreef ademt goede bedoelingen, de passie die ze heeft voor het land en de mensen. Je wordt meegezogen in de gedachten van iemand die juist alleen maar wil helpen en ervan overtuigd is dat ze dat ook doet. Pas aan het eind van haar reizen naar Kenia besefte ze dat het tegenovergestelde waar was.
Renata is niet de enige. Vooral veel jongeren doen met goede bedoelingen vrijwilligerswerk via een grote organisatie zonder bij te dragen aan de ontwikkeling van een land, en soms zelfs meer kwaad dan goed doen.
Dit betekent helemaal niet dat je vrijwilligerswerk doen in Afrika, Azië of Midden- en Zuid-Amerika meteen maar moet afschrijven. Het betekent alleen dat als je echt wilt bijdragen, je je beter vooraf goed inleest over hoe je dat daadwerkelijk doet.
Mijn ervaring met vrijwilligerswerk in Ghana
Een paar jaar geleden schreef ik dit artikel over mijn vrijwilligerswerk in Ghana. Daarin stip ik al aan dat ik het niet nog eens zou doen, in ieder geval niet op deze manier.
Ik was jong en onervaren. Het was niet alleen mijn eerste backpack avontuur, maar ook gaf ik voor het eerst les, aan jonge kinderen nog wel. Een meisje van 20 dat net een HBO-diploma op zak had en voor de start van de universiteit naar Afrika ging.
Lesgeven op een schooltje
Ik ging naar Ghana omdat ik met eigen ogen wilde zien en ervaren hoe het leven daar is, en omdat ik een steentje wilde bijdragen aan ontwikkelingshulp. Zonder dat vooraf te weten kwam ik echter terug met een schat aan levenservaring, een veel meer open mind en een backpack vol eyeopeners.
In Ghana woonde ik samen met mijn toenmalige partner bij een gastgezin en werkte ik op een basisschooltje. Terwijl de eigenlijke docenten buiten zaten te slapen probeerde ik zo goed en kwaad als het ging de kinderen stil te houden en wat Engels en wiskunde te leren. Moeilijk, want achteraf gezien hebben die kinderen waarschijnlijk elke 3 maanden een andere blanke juf voor de klas zonder de juiste vaardigheden. De docenten krijgen de kinderen stil met stokslagen, dus waarom zouden ze dan stil zijn bij mij als ze geen stokslagen krijgen?
We hadden van alles voor ze meegenomen. Speelgoed, gekleurd papier, potloden, ballen en weet ik wat allemaal nog meer. Dat leverde vaak erg leuke momenten op en ik heb echt genoten van de blije gezichtjes toen ik gekleurd papier uit mijn tas haalde. Ze tekenden er op los en lieten hun fantasie de vrije loop. Hoewel dit niet de beste manier is om ontwikkelingshulp te doen hebben de kinderen zeker heel blije, gelukkige en zorgeloze momenten beleefd. En waren ze tijdens deze teken-sessies wél muisstil.
Als de goede bedoelingen niet op de juiste plek terechtkomen
De gastmoeder waar we verbleven was lerares van mijn klas (maar sliep de hele tijd, ik nam het immers over) en zonder dat ik dat doorhad bepaalde zij dingen waar ik erg van schrok.
Zo belandde het meeste speelgoed dat we mee hadden genomen helemaal niet bij de kindjes die rondliepen met kapotte schoenen en T-shirts vol met gaten, maar bij haar en de andere leraren (die vaak niets uitvoerden). Die in tegenstelling tot de ouders van de arme kindjes best een goede baan hadden.
Bij haar thuis waren onze spullen ook niet veilig en verdwenen er diverse dingen uit onze koffers. Vanuit de organisatie leerden we dat je niet zomaar mensen mag beschuldigen als je iets niet zeker weet en als jong en onervaren meid durfde ik dan ook mijn mond niet open te doen.
Had ik de kinderen wel echt geholpen?
Ik besefte al snel dat de kinderen met mijn komst niet geholpen zijn. Verre van zelfs. Want hoewel er een hoop leuke momenten waren, heb ik niks bijgedragen aan het verbeteren van het onderwijs. Ik kan me zo voorstellen dat de leraren zich eerder nutteloos voelden. Of het juist wel makkelijk vonden dat ze onder een boom konden gaan slapen. Ik deed onbetaald het werk wat zij ook gewoon hadden kunnen doen. Ook vroeg ik me af hoeveel westerlingen mij al voor waren gegaan. Met liefde voor de kindjes die steeds weer afscheid moesten nemen. En met vele cadeautjes en misschien wel financiële bijdragen die niet terecht kwamen bij precies de gezinnen die het echt nodig hebben.
Blij met deze ervaring
Mijn Ghana avontuur had ik nooit willen missen. Het heeft mij enorm veel geleerd, mij sterker en assertiever gemaakt en het voedde mijn lust om de wereld te ontdekken en om anderen in een benarde positie te willen helpen. Ik heb er zelf dus veel aan gehad. En dat is precies het punt. Want wat leverde het de lokale bevolking op? Ik hoop dat er bij de kindjes in ieder geval een mooie herinnering is blijven hangen.
Meelopen in een kliniek: een heel andere vorm van vrijwilligerswerk
Na het lesgeven op het schooltje heb ik ook nog een paar weken meegelopen in een kliniek en bij een preventieproject. Dat ging er heel anders aan toe, waar wij keken naar hoe zij het deden en zij ons uitlegden hoe ze alles aanpakten. De lokale artsen en verpleegkundigen namen ons mee op sleeptouw en dat was zeer interessant (en soms erg schokkend).
We gingen ook naar een zeer arm dorp waar de parasiet Guineaworm voorkwam. Omdat de mensen daar niet konden lezen gingen de preventiewerkers uitleggen hoe de mensen een waterfilter moesten gebruiken. Door goed gebruik van de filter konden ze deze parasiet, wat geen pretje is, voorkomen. Ik mocht helpen uitleggen en voordoen en kijken hoe de preventiewerkers te werk gingen. Dit was veel beter op mijn lijf geschreven aangezien ik mijzelf aan het specialiseren was in preventiewerk. Een erg mooie ervaring en ik hoop ook hier dat ik tenminste een paar mensen heb behoed voor deze ellendige worm.
Vrijwilligerswerk doen in een ontwikkelingsland: 8 tips om het White Savior Complex te voorkomen
Terwijl ik na mijn Ghana ervaring verder wilde met mijn leven, meer van de wereld wilde zien, hield Renata jarenlang vast aan haar diepgewortelde passie. De signalen die werden afgegeven zag ze niet en wat er eigenlijk echt gebeurde door haar toedoen ging ook lang aan haar voorbij. Iets dat ik ook uit mijn eigen ervaring heel goed begrijp.
Wil jij ook vrijwilligerswerk doen in een ontwikkelingsland of op een andere manier helpen bij een project? 8 Tips:
1. Verdiep je in de cultuur en achtergrond van wat je wilt gaan doen
Vraag jezelf eerst af wat de impact is van wat je wilt gaan doen. En of dat wel is wat de bevolking nodig heeft. Verdiep je in de andere cultuur, de mensen en wat er eigenlijk nodig is op de plek waar je naartoe gaat. Wat willen deze mensen zelf? Willen ze überhaupt wel geholpen worden? Op welke manier willen ze geholpen worden? Wat heb jij te bieden dat zij zelf niet kunnen of niet voor elkaar krijgen? Wat zal de werkelijke impact zijn van wat je gaat doen? Is dat negatief of positief?
Vergeet ook niet dat de problemen per land en continent verschillen. Niet alle landen in Midden- en Zuid-Amerika, Afrika en Azië hebben eenzelfde mate van ontwikkeling. Zo behoren landen in Afrika tot de meest arme landen ter wereld en zijn veel landen in Zuid-Amerika en Azië veel meer ontwikkeld, maar waar nog wel op veel plekken armoede heerst of mensen in een benarde situatie leven. Hier vind je een lijst van ontwikkelingslanden volgens de Index van Menselijke Ontwikkeling. Daarin zie je goed welke landen meer en minder ontwikkeld zijn.
Vrijwilligerswerk doen in één van de armste landen ter wereld is heel anders dan in bijvoorbeeld Colombia, wat eigenlijk een best goed ontwikkeld land is is maar waar alsnog miljoenen mensen onder de armoedegrens leven. Bedenk je vooraf waar je jezelf nuttig wilt maken en wat er nodig is in het land waar je naartoe wilt.
2. Wat is je intentie?
Je hebt in je hoofd om de arme bevolking te helpen naar een betere ontwikkeling, maar wil je dat nog steeds als je het niet kunt delen op social media? Ga je puur voor de bevolking of eigenlijk voor je eigen ontwikkeling? Om thuis met deze ervaring sneller aan een baan te komen? Daar helpt dit namelijk zeker bij, maar of het dan ook helpt voor de mensen die je wilt helpen is de vraag. Dit geldt natuurlijk ook voor vrijwilligerswerk met dieren.
3. Bezit je de vaardigheden om het werk te doen?
Met andere woorden: kun je hier in je thuisland ook naar solliciteren? Als dat niet zo is, waarom zou je het dan wel in een ander land kunnen? Ik was en ben echt niet geschikt om voor een klas vol kleine kinderen te staan. De kans dat zij, hun familie en de lokale leraren daar iets aan hebben gehad schat ik laag in. Behalve dan het plezier bij de kindjes, dat wel.
4. Is het goed voor de lokale economie?
Het is waarschijnlijk dat in het land waar je naartoe wilt veel werkloosheid is. Dan helpt het niet als er ook nog westerlingen komen die nota bene betalen om daar te mogen werken en zo werkgelegenheid van de lokale bevolking wegnemen. Een huis of waterput bouwen kan ook gedaan worden door lokale werknemers. Die het waarschijnlijk ook nog veel beter kunnen aangezien zij de ervaring hebben. Vraag jezelf af waarom jij moet doen wat je wilt gaan doen. Heb jij een specifieke expertise die je daar kunt inzetten? Of kan het werk ook prima door de lokale bevolking gedaan worden?
5. Wat gebeurt er met het geld?
Als je het boek van Renata leest zul je merken hoeveel geld zij en andere sponsoren aan de stichting geven die ze zelf heeft helpen opzetten. Het geld was steeds voor een specifiek doel en werd met bonnetjes en al overzien. De uitvoering ervan verliep echter niet altijd volgens plan. Het geld kwam vaak niet terecht waar het terecht had moeten komen. Ook vrijwilligerswerk doen via een grote organisatie kost een hoop, denk aan 2000 a 3000 euro. Een bedrag waar in het betreffende land een hoop mee gedaan kan worden. Maar gebeurt dat ook?
6. Helpen versus empoweren
Er is een groot verschil tussen zelf gaan helpen een probleem op te lossen of het de lokale bevolking te leren het zelf te doen. Helpen is een eenmalige oplossing waar men vaak dus niet echt mee geholpen is, terwijl de tweede een duurzame oplossing biedt. Kijk of je iets kunt doen waarmee de lokale bevolking zelf mee vooruit kan en zich niet nutteloos voelt omdat ze blijkbaar zelf niet goed genoeg zijn.
7. Wees extra alert als je vrijwilligerswerk wilt doen in een weeshuis
Tijdens het onderzoekje dat ik deed voor het schrijven van dit artikel stuitte ik op best wel schokkende informatie over vrijwilligerswerk doen in een weeshuis. Hier heb ik zelf geen ervaring mee, maar ik wil het toch graag even noemen. Weeshuizen in ontwikkelingslanden blijken een bron van commercie, waar een hele business achter zit om aan meer geld te komen. Veel kinderen zijn helemaal geen wees, maar worden onder valse voorwendselen daar geplaats om meer toeristen te trekken. En als vrijwilliger houd je deze vreselijke commercie in stand. Er bestaat zelfs een website vol met informatie hierover. Als je meer wilt weten kijk eens op stopweeshuistoerisme.nl.
8. Ondersteun goede doelen die nauw samenwerken met lokale gemeenschappen
Er zijn tal van goede doelen die zich met overgave inzetten voor de ontwikkeling van een land of specifieke gemeenschap. Deze vind je over de hele wereld, in zowel Afrika, Midden- en Zuid-Amerika en Azië. Vier goede voorbeelden waar ik zelf bekend mee ben:
Dominica | The Breadfruithouse
Marieke van Asten vertrok in 2016 naar Dominica. Toen in 2017 de orkaan Maria het eiland verwoestte besloot Marieke een stichting op te zetten om de kinderen te helpen hun emotionele veerkracht (opnieuw) op te bouwen. Door een inspirerende, aanmoedigende en veilige plek te bieden voor creativiteit, om hun emoties te tonen en hun creativiteit te ontwikkelen. Haar doel is van deze kinderen moedige volwassenen te maken die voor zichzelf kunnen zorgen en een goed leven tegemoet gaan.
Bekijk de website van The Breadfruithouse voor meer informatie en hoe je kunt helpen.
Colombia | Children of Medellín
Eén van de bekendste goede doelen in Colombia die zich direct inzet voor een beter leven en vooral een betere toekomst van de kinderen in Medellín. De stichting ondersteunt maar liefst 500 kinderen rechtstreeks met hun activiteiten, die als voornaamste doelen educatie, sociale integratie en het verbreden van hun toekomstperspectieven hebben.
Lees hier alles over Stichting Children of Medellín en hoe je vrijwilligerswerk kunt doen.
Colombia | Volunteers in Colombia
De uit Colombia geadopteerde Andrea Gonzales richtte Volunteers Colombia op om professionele vrijwilligers te werven voor passende projecten. Ze vinden het erg belangrijk dat er daadwerkelijk resultaten worden bereikt en zijn tegen volunteer tourism wegens de negatieve impact op de Colombiaanse samenleving. Wil je vrijwilligerswerk doen in Colombia? Dan kan Volunteers in Colombia je helpen een geschikt en passend project te vinden waarbij jouw expertise goed ingezet kan worden.
Meer informatie op de website van Volunteers in Colombia.
Ghana | Ghanacoach
Patricia Zoer woont al meer dan 11 jaar in Ghana en helpt anderen die willen wonen, reizen of (vrijwilligers)werken in Ghana. Als je graag iets goeds wilt doen in Ghana, je niet de Westerse redder wilt zijn en je je beseft dat vrijwilligerswerk vooral jouw eigen leven verreikt, dan helpt Patricia je graag om jouw goede intenties in te zetten voor een positieve impact. Eigenlijk het perfecte voorbeeld om het White Savior Complex te voorkomen.
Lees hier meer over Ghanacoach en wat zij voor je kan doen.
Heb jij je ooit ingezet voor ontwikkelingshulp? Hoe zou jij dat aanpakken?
2 reacties
Ja dat was wel een tijd in Ghana! Maar wel heel moedig! Mooi en duidelijk blog, misschien kan ik het boek ook nog lezen voor je weer vertrekt.
Xxx
Weer een interessant verhaal. Wij hebben veel gereisd en probeerden ook altijd de plaatselijke bevolking te helpen .
Als we echt de armoede zagen gaven we iets.
Helaas ook niet altijd goed gekomen.
Tijdens een bootreis in Myanmar gingen we o.a. naar een weeshuis. De man van de boot was erg aardig en vertelde van alles over de mensen die op het water woonden. Bijna bij het weeshuis aangekomen vroeg hij of we de weeskinderen wilden helpen via een bijdrage of met eten.
Ik koos voor het laatste en heb een grote zak rijst gekocht en gegeven. Ik moest wel 60 dollar geven voor die zak rijst…hoe naïef kun je zijn.
Ik voelde me echt dom !! Later las ik dat veel toeristen hier in trappen.
Zo jammer dat dit gebeurt maar van alles leer je.
Ook zo jammer dat je nu 2x nadenkt vooraleer ik iets geef.
Ook voel ik me er nooit echt prettig bij maar ik hoop dan wel dat men er echt iets aan heeft.
Aan een organisatie iets geven is ook niet waterdicht.
Het is en blijft moeilijk waar je goed aan doet.
Bedankt weer voor je mooie verhaal !
Lieve groet,